سابداری موجودی کالا، روش های مختلفی برای تعیین قیمت خروج کالا از انبار وجود دارد. یکی از روش های کمتر رایج اما مفهومی، روش NIFO یا Next-In-First-Out است. این روش برخلاف روش های شناخته شده تر مانند FIFO (اولین وارده، اولین صادره) و LIFO (آخرین وارده، اولین صادره)، تمرکز خود را بر قیمت کالاهای آتی قرار می دهد، نه قیمت کالاهای موجود در انبار.
در روش NIFO، کالای صادره از انبار بر اساس نرخ خرید بعدی یا سفارش آتی قیمت گذاری می شود؛ یعنی حتی اگر کالا هنوز وارد انبار نشده باشد، قیمت آن مبنای صدور حواله قرار می گیرد.
به بیان ساده، کالا با قیمت جایگزینی آینده ثبت می شود، نه با قیمت تمام شده واقعی آن در انبار.
فرض کنید موجودی کالای X در انبار در سه مرحله به شکل زیر است:
ورود اول: 100 عدد با نرخ 100 ریال
ورود دوم: 100 عدد با نرخ 160 ریال
سفارش جدید ثبت شده با نرخ 170 ریال (هنوز وارد انبار نشده است)
در این حالت، اگر حواله خروج کالا صادر شود، طبق روش NIFO، قیمت کالای صادره 170 ریال (نرخ خرید آتی) ثبت می شود، نه میانگین یا قیمت واقعی موجودی فعلی.
مهم ترین مزیت این روش، نزدیکی ارزش موجودی به نرخ روز بازار است. در واقع، قیمت کالاها با توجه به آخرین تغییرات بازار به روزرسانی می شود و اطلاعات حاصل از این روش برای تصمیم گیری های مدیریتی یا برنامه ریزی خریدهای آینده بسیار مفید است.
با وجود مزیت ذکرشده، روش NIFO از نظر استانداردهای حسابداری، روش پذیرفته شده رسمی برای ارزیابی موجودی کالا محسوب نمی شود. دلیل آن این است که قیمت خروجی، واقعی نیست و مبتنی بر هزینه های تحقق یافته نیست.
بنابراین، NIFO معمولاً در شرایط خاص مدیریتی، مانند تحلیل روند قیمت ها، برآورد ارزش جایگزینی موجودی، یا تصمیم گیری های خرید و بودجه ریزی مورد استفاده قرار می گیرد، نه برای گزارش های مالی رسمی.
روش NIFO روشی پیش بینانه برای قیمت گذاری کالاهاست که ارزش خروجی را بر اساس قیمت های آینده محاسبه می کند. هرچند از نظر حسابداری رسمی پذیرفته شده نیست، اما در تحلیل های مدیریتی می تواند تصویر واقعی تری از هزینه جایگزینی و تغییرات قیمتی بازار ارائه دهد.
در حسابداری موجودی کالا، انتخاب روش مناسب قیمت گذاری تأثیر مستقیمی بر سود و زیان شرکت، ارزش موجودی ها و تصمیم گیری های مالی دارد. یکی از روش های خاص و کمتر رایج در این زمینه، روش HIFO یا Highest-In-First-Out است که تمرکز آن بر گران ترین اقلام موجود در انبار است.
در روش HIFO (گران ترین وارده، اولین صادره)، هر بار که کالایی از انبار خارج می شود، قیمت آن بر اساس بالاترین نرخ خرید ثبت شده در انبار تعیین می گردد.
به عبارت دیگر، ابتدا کالاهایی که بیشترین بهای تمام شده دارند از نظر حسابداری صادر می شوند، و پس از اتمام آن ها، اقلام با قیمت پایین تر مورد استفاده قرار می گیرند.
در نتیجه، کالای صادره یا فروخته شده گران تر محسوب می شود و موجودی باقی مانده در انبار بر اساس نرخ های پایین تر ارزش گذاری می شود.
گران ترین نرخ: 130,000 ریال × 250 عدد = 32,500,000 ریال
نرخ بعدی: 125,000 ریال × 200 عدد = 25,000,000 ریال
نرخ بعدی: 115,000 ریال × 50 عدد = 5,750,000 ریال
جمع کل بهای تمام شده موجودی پایان دوره: 63,250,000 ریال
واقع بینی در شرایط تورمی: با توجه به اینکه ابتدا گران ترین کالاها صادر می شوند، هزینه تمام شده فروش یا تولید به نرخ های جدیدتر نزدیک تر است.
کاهش سود گزارش شده: چون هزینه کالاهای صادره بیشتر است، سود ناخالص ظاهری کمتر نشان داده می شود و از دید مالیاتی می تواند به نفع شرکت باشد.
ایجاد ذخیره پنهان: موجودی پایان دوره با نرخ های پایین تر ثبت می شود و در صورت افزایش قیمت ها، ارزش واقعی آن بالاتر از مبلغ دفتری خواهد بود.
با وجود مزایای تحلیلی، روش HIFO از نظر استانداردهای رسمی حسابداری، روش پذیرفته شده ای نیست؛ زیرا ارتباط مستقیمی با جریان واقعی کالا ندارد و منجر به ارزیابی غیرواقعی موجودی ها می شود.
بنابراین، این روش معمولاً فقط در تحلیل های مدیریتی یا ارزیابی های داخلی (نه برای گزارشگری مالی رسمی) مورد استفاده قرار می گیرد، به ویژه در شرایطی که نوسانات شدید قیمتی وجود دارد.
روش HIFO بر اساس گران ترین قیمت خرید، کالاهای صادره را ارزش گذاری می کند.
نتیجه ی آن، افزایش هزینه فروش، کاهش سود گزارش شده و ارزش گذاری پایین تر موجودی پایان دوره است.
هرچند این روش در گزارشگری رسمی استفاده نمی شود، اما در تحلیل های داخلی می تواند تصویری محافظه کارانه از وضعیت مالی شرکت در شرایط نوسان قیمت ها ارائه دهد.
به طور کلی در سیستم های حسابداری و انبارداری، روش های اصلی قیمت گذاری کالا عبارت اند از:
FIFO First-In, First-Out
LIFO Last-In, First-Out
HIFO Highest-In, First-Out
LOFO Lowest-In, First-Out
NIFO Next-In, First-Out
Specific Identification شناسایی ویژه (برای کالاهای منحصربه فرد مثل خودرو یا طلا)
Weighted Average میانگین موزون
چهار روش FIFO، LIFO، HIFO و NIFO هرکدام منطق متفاوتی در قیمت گذاری خروج کالا دارند. در روش FIFO (اولین وارده، اولین صادره)، کالاهای قدیمی تر زودتر مصرف یا فروخته می شوند و موجودی پایان دوره با نرخ های جدیدتر باقی می ماند.
در روش LIFO (آخرین وارده، اولین صادره)، تازه ترین خریدها زودتر خارج می شوند و موجودی پایان دوره بر اساس قیمت های قدیمی تر است.
روش HIFO (گران ترین وارده، اولین صادره) تمرکز بر بالاترین نرخ خرید دارد؛ یعنی گران ترین کالاها زودتر صادر می شوند و موجودی پایان دوره با قیمت های پایین تر ارزیابی می شود.
روش NIFO (وارده بعدی، اولین صادره) نگاهی به آینده دارد و قیمت خروج کالا را بر اساس نرخ خرید آتی یا سفارش بعدی (که هنوز وارد انبار نشده) تعیین می کند. به طور خلاصه، FIFO به گذشته نگاه می کند، LIFO به آخرین خریدها، HIFO به بالاترین قیمت ها و NIFO به قیمت های آینده.
